چینه نگاری سکانسی و تفسیر تاریخچه دیاژنز سازندهای کلات و پسته لیق در تاقدیس شمس در ناحیه درگز

چکیده حوضه رسوبی کپه داغ در جنوب شرق منطقه کاسپین بزرگ یکی از حوضه های دارای پتانسیل هیدروکربنی می باشد که بعد از کوهزایی تریاس میانی و بسته شدن اقیانوس تتیس شکل گرفته است. توالی های ماستریشتین فوقانی و پالئوسن زیرین در مرکز حوضه رسوبی کپه داغ از رسوبات کربناته (سازند کلات) و اواری (سازند پسته لیق) تشکیل شده است. سه برش در منطقه درگز (کپه داغ مرکزی) شامل برش های درگز، شمسی خان و کارناوه برای مطالعه انتخاب شده اند. سازند کلات در منطقه مورد مطالعه از اهک های متوسط تا ضخیم لایه تشکیل شده است. در این ناحیه سازند کلات به طور تدریجی بر روی سازند نیزار و با مرز فرسایشی در زیر سازند پسته لیق قرار گرفته است. بر اساس مطالعات لیتواستراتیگرافی، توالی کربناته در سازند کلات را می توان به سه بخش (کالکارنایتی، کلسی لوتایتی و کالکارنایتی ماسه ای) تقسیم کرد. بر اساس مطالعات پتروگرافی، 9 میکروفاسیس کربناته تشخیص داده شده است که با توجه به تغییرات عمودی و جانبی لیتوفاسیس ها، ساختمان های فیزیکی، بیولوژیکی، این توالی در چهار کمربند رخساره ای (a-b) شکل گرفته است و در چهار محیط رسوبی شامل جزرومدی، لاگونی، پشته بایوکلستی و دریای باز در رمپ هوموکلینال قرار گرفته اند. فرایندهای دیاژنتیکی در ماستریشتین فوقانی شامل تراکم، سیمانی شدن، دولومیتی شدن، نئومورفیسم، اشفتگی زیستی، میکریتی شدن و شکستگی می باشد که در محیط های دیاژنتیکی دریایی، متئوریک، زون مخلوط و بالاامدگی شکل گرفته اند .انحلال و دولومیتی شدن تخلخل مفید را در این لایه ها ایجاد کرده است. بر اساس تغییرات عمودی و جانبی در لیتوفاسیس ها و ساختارهایشان دو سکانس رسوبی برای توالی ماستریشتین فوقانی تشخیص داده شده است که بوسیله مرز سکانس نوع دوم در قاعده و بوسیله مرز سکانس نوع اول در بالا احاطه شده اند. این سکانس های رسوبی از دسته رخساره های پیشروی و تراز بالای اب تشکیل شده اند. پنج اثر فسیلی و دو ایکنوفاسیس در این توالی تشخیص داده شده است که شامل اثار thalassinoides suevicus, ophiomorpha isp. diplocraterion paralellum, rhizocoralium jenese در ایکنوفاسیس کروزیانا و psilonichnus quietis در ایکنوفاسیس پسیلونیکنوس می باشد. توزیع اثار فسیلی با تنوع لیتوفاسیس ها وابسته به شرایط عمق و انرژی، کمربندهای رخساره ای و مطالعه چینه نگاری سکانسی را تایید می کند. در یکی از برش های اندازه گیری شده تنوع اثار فسیلی (دیپلوکراتریون-افیومورفا) در یک رخساره واحد (دریای باز) تنوع در عمق و انرژی را پیشنهاد می کند و سطح حداکثر سیلابی در بالای اثر فسیلی عمیق تر (دیپلوکراتریون نسبت به افیومورفا) دراین رخساره واحد می تواند در نظر گرفته شود. طبقات قرمز پالئوسن زیرین در حوضه رسوبی کپه داغ در شرایط رودخانه ای شکل گرفته اند که در فاز پسروی اصلی از پنج سوپرسکانس این حوضه شکل گرفته است. سازند پسته لیق در برش های اندازه گیری شده از کنگلومرا، ماسه سنگ و گل سنگ تشکیل شده است. در این ناحیه سازند پسته لیق، سازند کلات را با مرز فرسایشی می پوشاند و به طور تدریجی به سازند چهل کمان تبدیل می شود. مطالعات لیتواستراتیگرافی 4 قسمت مشخص را نشان می دهد که شامل قسمت های ماسه سنگ و کنگلومرای تحتانی، شیل تحتانی، کنگلومرا و ماسه سنگ فوقانی و شیل فوقانی در برش درگز و قسمت های ماسه سنگ تحتانی، شیل تحتانی، ماسه سنگ فوقانی و شیل فوقانی در دو برش دیگر می باشد. بر اساس بافت و ساختارهای رسوبی، سه لیتوفاسیس اواری شامل لیتوفاسیس های گراولی (gmm, gcm, gt)، ماسه ای (sm, sp, st, sh)، گلی (fm) و پنج عنصر ساختاری sg, gb, sb, ch, of تشخیص داده شده است. الگوی رودخانه ای بر اساس عناصر ساختاری و ارتباط های عمودی و جانبی لیتوفاسیس ها به صورت رودخانه بریده بریده دائمی کم عمق و عمیق (sg, gb, sb, ch) و رودخانه ماندری دانه ریز (of) تشخیص داده شده است. فرایندهای دیاژنتیکی در طبقات قرمز رنگ ماسه سنگی پالئوسن زیرین شامل تراکم، سیمانی شدن، التراسیون، انحلال و شکستگی می باشد. این فرایندها در محیط های ائوژنز، مزوژنز و تلوژنز صورت گرفته اند. انحلال و سیمانی شدن اولیه منجر به ایجاد تخلخل مفید شده است. بر اساس مطالعات چینه نگاری سکانسی توالی پالئوسن زیرین از دو سکانس رسوبی تشکیل شده است. فاز تراز پایین (le) با رسوبات غالب کنگلومرایی و ماسه سنگی (رودخانه بریده بریده) و فاز معادل پیشروی (te) با شیل سیلتی (رودخانه ماندری) تشخیص داده شده است. سیکل های رسوبی به وسیله فازهای تکتونیکی و تغییرات سطح اساس در این حوضه شکل گرفته اند. بر اساس ترکیب کانی شناسی و بافتی پتروفاسیس های کنگلومرایی (پلی میکتیک و الیگومیکتیک) و ماسه سنگی (لیتارنایت و ساب لیتارنایت) تشخیص داده شده اشت. داده های پتروگرافی نشان می دهد که منشا رسوبات احتمالا کوهزایی چرخه مجدد بوده است. بنابراین توالی کربناته سازند کلات در مرحله پیشروی در ماستریشتین فوقانی شکل گرفته و تحت تاثیر تغییرات سطح جهانی اب دریاها بوده است و همچنین سازند پسته لیق در مرحله پسروی در پالئوسن زیرین شکل گرفته است که تحت تاثیر فازهای تکتونیکی و تغییرات سطح اساس بوده است.